O Żółwinie

Żółwin – wieś na zachodnim Mazowszu, w gminie Brwinów, powiecie pruszkowskim. W dokumentach archiwalnych, starych księgach i XIX-wiecznej prasie poza nazwą Żółwin (pisaną też Żułwin) występują inne: Wola Żółwińska, Żółwień, Żółwinie, Żółwino.

Historycznie Żółwin był związany z dawną ziemią warszawską w dawnym województwie mazowieckim, dawnym powiatem błońskim (przez długi czas z siedzibą w Grodzisku), dawną gminą Młochów (z siedzibą w Nadarzynie), diecezją poznańską i parafią w Brwinowie.

Żółwin wchodził kolejno w skład: Korony Królestwa Polskiego (do 1792 r.), Królestwa Prus (do 1807), Księstwa Warszawskiego zależnego od Cesarstwa Francuskiego (do 1815), Królestwa Polskiego w Imperium Rosyjskim (do 1915), Królestwa Polskiego utworzonego przez Cesarstwo Niemieckie oraz Cesarstwo Austrii i Królestwo Węgier (do 1918), Rzeczypospolitej Polskiej (do 1939), Generalnego Gubernatorstwa stworzonego przez Rzeszę Niemiecką (do 1945 r.).

Choć Żółwin pozostaje w cieniu Podkowy Leśnej, jego historia jest i dłuższa, i bogatsza niż znamienitej sąsiadki – nieprzypadkowo główna ulica powstałej w okresie międzywojennym Podkowy nazywała się Żółwińska (obecnie Jana Pawła II).

Starożytni hutnicy

Na terenie obecnego Żółwina między ostatnimi wiekami starej i pierwszymi nowej ery działała osada hutnicza wchodząca w skład - jak go się określa współcześnie - Mazowieckiego Centrum Metalurgicznego. Świadczą o tym ślady jednorazowych pieców hutniczych, w których wytapiano żelazo z rudy darniowej. Wyrabianymi z niego mieczami barbarzyńcy nacierali na Imperium Rzymskie. W żadnym innym okresie dziejów okoliczni mieszkańcy nie odegrali równie doniosłej roli w europejskiej historii.

Rycerz schodzi z konia

Powstanie nowożytnego Żółwina oraz związanego z nim folwarku Kopana (dawna nazwa Kopona) było konsekwencją zmian dokonujących się w stanie rycerskim, który bardziej niż na zbrojnych wyprawach koncentrował się na działalności gospodarczej.

Żółwin nie był gniazdem rodowym (dlatego w herbarzach próżno szukać nazwisk Żółwiński lub Żółwieński ). W XVI w. ziemia na terenie Żółwina i Kopanej należała do starej mazowieckiej rodziny szlacheckiej Parzniewskich herbu Belina, pochodzącej z pobliskiego Parzniewa, oraz rodziny Rogowskich herbu Szaszor. Rogowscy wywodzili się ze Żmudzi, w połowie XV w. weszli w posiadanie wsi Rogów i przyjęli dobrze znane w owym czasie nazwisko poprzednich właścicieli.

Odnotowano, że w 1562 r. Tomasz Parzniewski, podczaszy nurski, opłacał "pobór" z Kopanej. Jego syn, Kacper Parzniewski, miał pół włóki ziemi w Kopanej i włókę w Żółwinie. Taką samą ilość ziemi posiadała w Żółwinie i Kopanej Katarzyna Rogowska, wdowa po uczestniku wypraw wojennych u boku Stefana Batorego - Stanisławie Rogowskim, nazywanym "Kopony i Woli Żółwińskiej dziedzicem".

Na chłopskim pocie

Włóka chełmińska (staropolska) to 18 hektarów ziemi. W 1878 r. Żółwin (folwark i wieś) i Kopana miały osiemset hektarów gruntów. Zagospodarowanie tak dużego terenu wymagało ściągnięcia osadników. Człon "wola" (to słowo w języku staropolskim oznaczało wolność) w jednej z dawnych nazw Żółwina może wskazywać na sposób, w jaki powstała nasza wieś. W zamian za karczowanie lasu i zagospodarowanie nieużytków osadzani na nich chłopi mogli być zwolnieni na uzgodnioną liczbę lat z wszelkich powinności. Po ich upływie osadnicy stawali się chłopami pańszczyźnianymi – gospodarowali na otrzymanych w użytkowanie (nie na własność) kawałkach, jednocześnie kilka dni w tygodniu bezpłatnie pracowali w folwarku – dużym gospodarstwie rolnym nastawionym na produkcję zboża.