O Żółwinie

Rogowscy rządzą

Ziemię Parzniewskich przejęli Rogowscy, którzy najdłużej władali Żółwinem i Kopaną. Dokupili oni do swych dóbr 340-hektarowy majątek Grudów (dawna nazwa Grudowo).

Ostatnim dziedzicem Żółwina z rodu Rogowskich był syn Józefa (chorążego warszawskiego) - Roman Rogowski, cześnik warszawski, poseł na Sejm Czteroletni, zwolennik Konstytucji 3 Maja, kawaler orderu świętego Stanisława. Urodził się prawdopodobnie w Żółwinie lub Kopanej, mieszkał we własnej kamienicy przy ulicy Koziej w Warszawie. Zmarł w 1815 r., a w 1829 r. zmarła – także w Warszawie – jego żona Katarzyna. Obydwoje zostali pochowani w Brwinowie.

Lasoccy na krócej

Po śmierci Rogowskich dziedzicem Żółwina, Kopanej i Grudowa został Antoni Teodor Lasocki herbu Dołęga, sędzia pokoju okręgu błońskiego, mąż jednej z córek Rogowskich – Marianny. Antoni Lasocki zmarł w 1849 r. w drewnianym dworze w Grudowie, pochowano go w Brwinowie. Po nim majątkiem administrował przez krótki czas jego syn - Ludwik.

Żółwin na sprzedaż

Zadłużony, obciążony wierzytelnościami i nakazami sądowymi majątek w 1852 r. kupiła hrabina Michalina Rzyszczewska z Radziwiłłów. W roku następnym nowa właścicielka rozpoczęła budowę zachowanego do dziś pałacu w Żółwinie – okazałej podmiejskiej rezydencji, do której dotarcie ułatwiło uruchomienie w 1845 r. Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej (na żądanie pasażera pociąg zatrzymywał się na przystanku Brwinów).

W 1856 r. Michalina Rzyszczewska sprzedała Grudów, który przecinały tory kolei wiedeńskiej Józefowi Celińskiemu. Podróżująca za granicę, przyzwyczajona do wielkomiejskiego życia hrabina nie przywiązała się do wiejskiej posiadłości i pałacu, mieszkała nadal w warszawskiej kamienicy przy Krakowskim Przedmieściu.

Marylski, przyjaciel Chopina

Michalina Rzyszczewska sprzedała Żółwin i Kopaną Eustachemu Marylskiemu, właścicielowi wielkiego sąsiedniego majątku Książenice, dawnej królewszczyzny, w skład której wchodziła także sąsiednia Owczarnia.

Marylski, kolega szkolny i przyjaciel Fryderyka Chopina, w 1864 r. sprzedał Książenice, przeniósł się do pałacu w Żółwinie. Zmarł w nim w 1871 r. Został pochowany w rodzinnej drewnianej kaplicy-grobowcu na cmentarzu w Brwinowie.

W maju 1872 r. w pałacu żółwińskim zmarł kolejny dziedzic - Stefan Czarniecki, mąż Jadwigi, jednej z córek Marylskiego.

Rozwód Żółwina i Kopanej

Kilka dni po śmierci Stefana Czarnieckiego dobra żółwińskie zostały ponownie wystawione na sprzedaż. W 1878 r. ówczesny właściciel – Marceli Zieliński – dokonał rozdziału Kopanej i Żółwina. Do Kopanej - poza terenem na południe od obecnej ulicy Granicznej – przypisano także nieruchomości rozciągające się wzdłuż początkowego odcinka obecnej ulicy Jana Pawła II w Podkowie Leśnej (od granicy z Żółwinem do skrzyżowania z Młochowską).

Chłopi na swoim

W 1864 r. car Aleksander II wydał dekret o uwłaszczeniu chłopów w Królestwie Polskim. Ziemia, którą uprawiali żółwińscy chłopi, stawała się ich własnością. Do gospodarzy należało ok. 220 hektarów gruntów, do właściciela folwarku – ponad 250.

Po uwłaszczeniu chłopów nastąpił wyraźny podział na wieś i folwark. W spisie dokonanym w 1827 r. w Żółwinie odnotowano 11 dymów (domów), nie dzieląc ich na część folwarczną i chłopską. W 1878 r. w folwarku doliczono się 4 domów murowanych i 8 drewnianych, zaś we wsi 31 domostw. Spis powszechny z 1921 r. wykazał w Żółwinie 77 mieszkańców folwarku (zajmowali cztery domy) oraz 295 mieszkańców wsi (w 44 domach).

Po uwłaszczeniu chłopi mogli dzielić ziemię i przekazywać ją spadkobiercom. Doprowadziło to do rozdrobnienia pól na wąskie, długie pasy. Sytuację poprawiła dokonana w okresie międzywojennym komasacja gruntów chłopskich.